تنظيم خانواده

1- لزوم رعايت تنظيم خانواده را تشريح کنيد؟

الف) جمعيت و تأمين غذا

ب ) رشد بي رويه جمعيت و نظام آموزشي

ج ) رشد بي رويه جمعيت و نظام اقتصادي

د ) رشد جمعيت و مسکن

ه) رشد جمعيت و بهداشت

و ) رشد جمعيت و محيط زيست

ز ) رشد جمعيت و خدمات عمومي

ح ) رشد جمعيت و مسؤوليتهاي اجتماعي بانوان

2- تنظيم خانواده را تعريف کنيد؟

فاصله گذاري مناسب بين بارداريها و کنترل تعداد فرزندان با استفاه از روشهاي پيشگيري از بارداري با توجه به امکانات اقتصادي، قدرت جسمي و رواني والدين را تنظيم خانواده گويند.

3- اهداف تنظيم خانواده را بنويسيد؟

1. کاهش مرگ و مير مادران و نوزادان؛ کاهش معلوليت و ناتوانيهاي ناشي از حاملگيهاي ناخواسته

2. کاهش بيماريهاي مادر زادي با جلوگيري از زايمانهاي ديرهنگام

3. جلوگيري از حاملگيهاي ناخواسته و سقطهاي غيرقانوني

4. جلوگيري از سوء تغذيه مادران و کودکان با فاصله گذاري مناسب بين فرزندان

5. تأمين سلامت جسماني و رواني مادران

6. کمک به خانواده ها در جهت داشتن تعداد فرزندان دلخواه و متناسب با امکانات اقتصادي جسماني و رواني آنها.

4- روشهاي متداول پيشگيري از حاملگي را نام ببريد؟

1. روشهاي مکانيکي شامل:

الف) پوشش براي مرد (کاندوم)

ب ) دستگاه داخل رحمي (IUD)

2. روشهاي شيميايي شامل:

الف) قرصهاي خوراکي ضد بارداري

ب ) هورمونهاي تزريقي

ج ) کپسولهاي کاشتني

3. روشهاي جراحي شامل:

الف) بستن لوله در مردان (وازکتومي)

ب ) بستن لوله در زنان (توبکتومي)

5- مزاياي استفاده از قرصهاي ضد بارداري را بنويسيد؟

1. مصرف قرصهاي پيشگيري از بارداري نه تنها منجر به سرطان نمي شود، بلکه از برخي انواع سرطان پيشگيري مي کند.

2. استفاده از قرصهاي ضد بارداري منجر به نازايي نمي شود بلکه پس از قطع مصرف قرص در ظرف چند ماه، قدرت باروري بازمي گردد.

3.استفاده از قرصهاي ضد بارداري منجر به تولد نوزادان ناهنجار نمي شود و اگر در زمان حاملگي مصرف نشده باشد نوزادان سالم متولد خواهند شد.

4. قرصها براي اينکه مؤثر واقع شوند بايد به طور مرتب و صحيح مورد استفاده قرار گيرند.

هميشه زنان، از اين پس مردان!

گروهي از زوج‌ها از لحاظ جنسي فعال و بارور هستند، ولي تمايلي به بچه‌دار شدن ندارند. اين گروه بايد از روش‌هاي مؤثر پيشگيري از بارداري استفاده كنند. تحقيقات نشان داده است كه اگر زوجين از هيچ‌گونه روش پيشگيري از بارداري استفاده نكنند، حدود 90 درصد زنان در طي مدت يك سال حامله مي‌شوند. در كشور ما نيز، با وجود دسترسي آسان به وسايل پيشگيري از بارداري، سالانه حدود 400 تا 500 هزار حاملگي ناخواسته اتفاق مي‌افتد كه به‌طور عمده ناشي از استفاده نكردن از وسايل پيشگيري از حاملگي است.

در اينجا تمام كارها در امتداد خطي سبز1 انجام مي‌شود. خواه ناخواه توجهت به افراد حاضر جلب مي‌شود. مردان و زنان در كنار يكديگر خط سبز را دنبال مي‌كنند. صحبت‌هايي مي‌شنوي. آنها از مسائلي حرف مي‌زنند كه هرگز بيرون از اين خط نمي‌توان به آساني بيانشان كرد.
ـ شما چند فرزند داريد؟
ـ يك پسر.
ـ پس چرا وازكتومي؟
ـ من و همسرم دخترعمو، پسرعمو هستيم، متأسفانه پسر ما تالاسمي دارد. متخصصان توصيه كرده‌اند كه ديگر بچه‌دار نشويم. ما هم آمده‌ايم اينجا.
پسر كوچك و رنگ پريده‌اي را مي‌بينم كه به گردن مادرش آويزان است. چشمان گودافتاده و جثة نحيفي دارد. او هم به خط سبز خيره شده است.
ـ همسر من مدت‌ها بود كه قرص مي‌خورد. اما هر روز مشكل داشتيم. يا استفراغ مي‌كرد يا خوردن قرص فراموشش مي‌شد. از آي يو دي هم نمي‌توانست استفاده كند تا اين‌كه يكي از همسايه‌ها بخش وازكتومي اين مركز را به ما معرفي كرد.
مردان و زنان زيادي اينجا هستند، جوان و پير. آنها آگاهانه تصميم مي‌گيرند روش مناسب‌تري را براي كنترل جمعيت خانوادة خود انتخاب كنند. شايد خط سبز بهترين مسير براي بسياري از اين زوج‌هاي آگاه باشد.

اهميت تنظيم خانواده در ايران
جمعيت دنيا در سال 1987 به پنج ميليارد نفر رسيد و تنها در طي 157 سال، پنج برابر جمعيت سال 1830 شد. در مقابل، جمعيت ايران فقط در مدت 50 سال (از سال 1320 تا 1370) از دوازده ميليون به شصت ميليون نفر رسيده است. اين افزايش سريع جمعيت، مشكلات و كمبودهاي روزافزوني را در ابعاد مختلف اقتصادي، فرهنگي و تربيتي به دنبال داشته و در آينده مواجهه با معضلات پيچيده‌تري پيش‌بيني مي‌شود.
همچنين رشد سريع جمعيت باعث افزايش نابرابري ميان درآمد كشورهاي در حال توسعه و كشورهاي پيشرفته مي‌شود و پديدة مهاجرت را تشديد مي‌كند. آثار منفي افزايش مواليد و بعد خانوار، تنها محدود به خانواده نيست. افزايش بعد خانواده منجر به افزايش جمعيت جوانان، كاهش درآمد سرانه، تورم، بيكاري، نزول سطح آموزش و تخريب منابع محيط زيست خواهد شد.
مطالعات انجام‌شده در ايران در سال 1371 نشان مي‌دهد كه در حدود 6/1 درصد از حاملگي‌ها در جمعيت شهري و 1/39 درصد در جمعيت روستايي كشور ما ناخواسته هستند. بررسي ديگري در شهر قزوين بيانگر آن بود كه از هر پنج نفر زن، يك نفر از هيچ وسيلة پيشگيري استفاده نمي‌كند.
بر طبق آمار انجمن تنظيم خانوادة جمهوري اسلامي ايران، حاملگي‌هاي بدون برنامه و ناخواسته، در 16 درصد موارد، به سقط‌هاي عمدي منجر مي‌شوند. همچنين روزانه دست كم 80 زن به دليل سقط غيرقانوني جان خود را از دست مي‌دهند. به علاوه، نوزادان حاصل از حاملگي‌هاي ناخواسته غالباً نارس و كم وزن متولد مي‌شوند و دچار اختلالات جسمي و رواني‌اند. از سوي ديگر، زايمان‌هاي مكرر موجب تحليل قواي جسمي مادر مي‌شود و فاصلة زماني كافي براي ترميم ذخاير غذايي از دست رفته در بدن او فراهم نمي‌گردد. حاملگي‌هاي مكرر با فواصل كم، خطر مرگ و مير مادران را افزايش مي‌دهد. اين خطر، بخصوص پس از زايمان سوم، به شدت افزايش مي‌يابد.

كدام روش بهترين است؟
دكتر مهدي صدق‌آذر، مربي ارشد كشوري وازكتومي بدون تيغ جراحي و سرپرست مركز آموزشي، بهداشتي و تحقيقاتي شهيد جعفري، مي‌گويد: «براي انتخاب روش پيشگيري از بارداري، هميشه زوجين بايد مشاورة خانوادگي بگيرند. زيرا روش مطلوب پيشگيري از بارداري براي زوج‌هاي مختلف، متفاوت است. هدف از مشاوره، انتخاب و استفادة صحيح از روش پيشگيري از بارداري در افراد مختلف متناسب با شرايط خاص آنان است. بدين منظور، قبل از پيشنهاد يك روش پيشگيري به هر فرد، بايد شرايط خاص وي، نياز او، وضعيت فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي‌اش در نظر گرفته شود. در مشاوره براي پيشنهاد يك يا چند روش پيشگيري از بارداري، بهتر است كه با زوج صحبت شود يا اگر با يكي از آنان صحبت شد، به او فرصت داده شود تا با همسر خود مشورت كند. قبل از شروع مشاوره، بايد نحوة عمل روش‌هاي جلوگيري، ميزان اثربخشي آنها، موارد منع مصرف، عوارض جانبي و نحوة برخورد با آنها و علائم خطري كه نياز به پيگيري دارند به تفصيل بيان شود.»
ستاره مددي، كارشناس بهداشت و مسئول بخش تنظيم خانواده در يك پايگاه بهداشتي واقع در غرب تهران، نيز بر اهميت مشاوره قبل از انتخاب تأكيد مي‌كند و مي‌افزايد: «در مشاوره، به فرد آگاهي مي‌دهيم تا خودش شيوة مناسب را انتخاب كند و به دنبال دو هدف عمده هستيم: يكي اصلاح باورهاي غلط عاميانه و ديگري آشنا كردن مردم با عوارض و مشكلات وسايل پيشگيري. در پايگاه بهداشتي، با استفاده از پوسترهاي آموزشي، مزايا و معايب هر روش را به‌طور مجزا بيان مي‌كنيم. موفقيت زماني به دست مي‌آيد كه فرد بتواند به دلخواه شيوة مناسب براي خود را انتخاب كند. به داوطلباني كه روش مورد نظرشان به سلامت آنها لطمه مي‌زند روش ديگري پيشنهاد مي‌كنيم.»
علي نيك‌دل، معلم دبيرستان پسرانه‌اي در تهران، به همراه همسر خود به پايگاه بهداشتي مراجعه كرده است. وي در صف انتظار عمل وازكتومي مي‌گويد: «ما دو بچه داريم و ديگر بچه نمي‌خواهيم. مشكل ما هزينة زندگي نيست، بلكه ديگر وقتي براي اختصاص دادن به بچة ديگري نداريم.»
كبري امامي، خانه‌دار و ديپلمه، مشكل اصلي را تمايل مردان به داشتن فرزند بيشتر مي‌داند. وي در تأييد گفتة خود شرح مي‌دهد: «مردها، براي زياد كردن نسل خود، تا جايي كه مادر جان دارد بچه مي‌خواهند. مادر تا وقتي كه يائسه نشده، بايد به فكر بچه باشد.»

مشاركت مردان در تنظيم خانواده
يكي از عوامل مؤثر در موفقيت برنامه‌هاي تنظيم خانواده جلب مشاركت مردان است. مشاركت مردان در برنامه‌هاي تنظيم خانواده به معناي استفادة آنها از روش‌هاي مخصوص مردان نيست. اين مشاركت شامل درك درست مردان از محدوديت‌ها و نيازهايي است كه با استفاده از روش‌هاي پيشگيري از بارداري براي همسرانشان پيش مي‌آيد.
دكتر صدق‌آذر زن و مرد را به يك ميزان مسئول جلوگيري از بارداري مي‌داند. وي معتقد است: «اگر عارضه‌اي در نتيجة استفاده از شيوه‌هاي جلوگيري از بارداري در يكي از زوجين مشاهده شود، همسر وي بايد از او حمايت كند. در نظام‌هاي تأمين بهداشت تنظيم ، به جنبة حمايتي مردان توجه بيشتري مي‌شود. در مجموع، مردان علاوه بر استفادة شخصي از روش پيشگيري، نقش‌هاي ديگري را نيز شامل مشورت با همسر در انتخاب و استفاده از يك روش، مشاركت در تعيين بعد خانوار و نيز حمايت از همسر در هنگام استفاده از وسايل پيشگيري برعهده دارند.»
تنوع وسايل پيشگيري از بارداري براي زنان، محدود بودن روش‌هاي مخصوص مردان و وجود برخي نگرش‌هاي نادرست، كه تنظيم خانواده را تنها وظيفة زنان مي‌دانند، سبب شده تا مردان مشاركت كمتري در برنامه‌هاي تنظيم خانواده داشته باشند. بر طبق آمار اعلام‌شدة وزارت بهداشت در سال 1376، ميزان مشاركت مردان در استفاده از روش‌هاي تنظيم خانوادة مخصوص آنان 3/7 درصد از كل مردان واجد شرايط را شامل مي‌شود.
دكتر صدق‌آذر مشاركت كم مردان را در برنامه‌هاي تنظيم خانواده ناشي از مسائل متعددي مي‌داند. وي معتقد است: «تأثير نگرش منفي افراد جامعه، تأثير برخورد منفي اعضاي خانواده ، ناآگاهي زنان از حقوقشان كه باعث مي‌شود تنها خود را مسئول پيشگيري از بارداري بدانند، كم‌رويي مردان براي مراجعه به مراكز بهداشتي و درماني و درخواست خدمات تنظيم خانواده ، رواج فرهنگ شفاهي بين مردان، غرور مردانه و باورهاي غلط فرهنگي و اعتقادي از جملة مشكلات مردان براي شركت در برنامه‌هاي تنظيم خانواده است. از لحاظ شغلي، عواملي همچون تطبيق نداشتن ساعت كار مراكز بهداشتي تنظيم خانواده با وقت آزاد مردان، مشغلة زياد مردان، اتلاف وقت آنان هنگام مراجعه به مراكز دولتي و محدود بودن خدمات مشاوره‌اي غيرحضوري را بايد در نظر گرفت.»

وازكتومي چيست؟

دكتر سيدحبيب‌الله جعفري، جراح و متخصص بيماري‌هاي كليه و مجاري ادرار و عقيمي مردان، با ذكر اين نكته كه سابقة استفاده از روش وازكتومي به يك قرن پيش بازمي‌گردد، در معرفي اين روش مي‌گويد: «بيش از پنجاه سال تحقيقات گسترده‌اي دربارة وازكتومي صورت گرفت. از 1974 تا 1985، يعني به مدت يازده سال، عمل وازكتومي در ايالت سي‌چوان چين انجام شد و در سال 1985، انجمن جلوگيري داوطلبانه از بارداري از طريق جراحي، بي‌عارضه بودن اين روش را اعلام كرد و در سال 1986، وازكتومي به تمام نقاط دنيا معرفي شد. در اوايل ارديبهشت 1372 نيز پروفسور ليسون چان به ايران آمد و اين روش را به محافل علمي ما معرفي كرد.»

سازمان بهداشت جهاني وازكتومي را به‌عنوان بهترين، مطمئن‌ترين و راحت‌ترين روش جراحي براي جلوگيري دائمي از باروري تأييد كرده است. وازكتومي را نخستين‌بار در ايران دكتر فريدون فروهري، مدير پلي‌كلينيك شهيد جعفري مركز بهداشت شرق تهران، انجام داد. وي كه پدر وازكتومي ايران شناخته شده است، شاگردان متعددي تربيت كرد و براي ترويج اين روش به تمام نقاط ايران فرستاد. به گفتة دكتر صدق‌آذر، سرپرست كنوني اين پلي‌كلينيك، از آن زمان تاكنون، 775 پزشك دوره‌هاي آموزشي وازكتومي را طي كرده‌اند و در نقاط مختلف كشور در حال خدمت هستند. وي شمار موارد موفق وازكتومي انجام‌شده در مركز مذكور را در حدود 29 هزار مورد ذكر مي‌كند.
وازكتومي به دو روش انجام مي‌شود: روش قبلي يا كلاسيك كه جراحي با تيغ بوده است و روش جراحي بدون تيغ. دكتر جعفري در توضيح وازكتومي مي‌گويد: «وازكتومي عبارت است از قطع لولة مني‌بر در مرد كه با عمل جراحي ساده و مطمئني در مدتي كوتاه انجام مي‌شود. اين روش آسان‌ترين و مؤثرترين روش پيشگيري از بارداري است كه به‌تازگي با عملي بسيار ساده و بدون استفاده از تيغ جراحي صورت مي‌گيرد و نيازي به بخيه‌زدن ندارد.»

وازكتومي براي چه افرادي مناسب است؟
دكتر صدق‌آذر استفاده از اين روش را توصيه مي‌كند براي افرادي كه:
1. مايلند روشي را انتخاب كنند كه با فعاليت جنسي آنها تداخلي نداشته باشد؛
2. تصميم به بچه‌دار شدن مجدد ندارند؛
3. به دلايل پزشكي نمي‌خواهند بچه‌دار شوند؛
4. احتمال بروز بيماري‌هاي ژنتيكي در فرزند آنها وجود دارد؛
5. وازكتومي را، به دليل سهولت و نداشتن عوارض، بر لولـه بستن همسرشان ترجيح مي‌دهند.

وازكتومي چگونه از حاملگي جلوگيري مي‌كند؟

سلول‌هاي جنسي كه در بيضه ساخته مي‌شوند، از طريق لوله‌هاي مني‌بر راست و چپ، وارد مايع ‌مني مي‌شوند. در وازكتومي، اين دو لولـه را مسدود مي‌كنند و در نتيجه سلول‌هاي جنسي قادر به عبور نيستند. در وازكتومي بدون تيغ جراحي، كه با بي‌حسي موضعي انجام مي‌شود، شكاف كوچكي به طول 2 تا 3 ميلي‌متر بر روي پوست ايجاد مي‌كنند. سپس با وسايل مخصوصي لايه‌هاي سحطي را كنار مي‌زنند و از همين فضاي كوچك لولـه‌هاي مني‌بر را خارج مي‌سازند. پس از انجام عمل، كه بي‌نياز از بخيه است، محل را پانسمان مي‌كنند. سوراخ باقي‌مانده حداكثر ظرف 48 ساعت ترميم و محو مي‌شود.
دكتر صدق‌آذر تأكيد مي‌كند: «داوطلب تنها زماني درد مختصري احساس مي‌كند كه مادة بي‌حس‌كننده به او تزريق مي‌شود و پس از تزريق، هيچ دردي احساس نخواهد كرد.» اين عمل، به‌طور متوسط، در مدت 10 الي 12 دقيقه خاتمه مي‌يابد. داوطلب بايد تا مدت 24 ساعت پس از عمل استراحت كند و از انجام دادن كارهاي سنگين تا يك هفته بپرهيزد. اما اگر كار روزمرة او سنگين نباشد، زودتر از اين مدت مي‌تواند به سر كار خود بازگردد.
دكتر جعفري در مورد احتمال وقوع بارداري بلافاصله پس از انجام عمل وازكتومي هشدار مي‌دهد و مي‌گويد: «به علت باقي‌ماندن تعدادي از سلول‌هاي جنسي يا اسپرم در لولـه‌هاي تناسلي، خطر حاملگي بلافاصله پس از وازكتومي از ميان نمي‌رود. زوج‌ها بايد به مدت سه تا شش ماه از يك روش مطمئن ديگر پيشگيري از بارداري استفاده كنند. براي حصول اطمينان از حذف سلول‌هاي جنسي از ترشحات دستگاه تناسلي مرد، متقاضي بايد آزمايش شمارش اسپرم انجام دهد. اولين آزمايش دو ماه پس از عمل درخواست مي‌شود. البته براي حصول اطمينان كامل، تكرار آزمايش در چهار و شش ماه پس از عمل نيز ضروري است.»

مزايا و معايب وازكتومي
وازكتومي يك عمل جراحي ساده است، در حالي‌كه بستن لوله‌هاي زنان نياز به بيهوشي عمومي و دسترسي به حفرة شكم دارد. بنابراين، بستن لولـه‌هاي زنان يك عمل جراحي وسيع محسوب مي‌شود با كلية عوارض بيهوشي عمومي. به علاوه، حاملگي خارج رحمي مرگ‌آورترين عارضة بستن لوله‌ها در زنان محسوب مي‌شود. اما وازكتومي هيچ عارضة ناخواسته‌اي به همراه ندارد. برخلاف باور بسياري از افراد ناآگاه، اين روش نه‌تنها فعاليت جنسي را محدود نمي‌كند بلكه، با حفظ تمام مراحل طبيعي رابطة جنسي، قواي زوجين را افزايش نيز مي‌دهد.
دكتر صدق‌آذر مي‌گويد: «افرادي هستند كه چند ماه پس از وازكتومي به مركز مراجعه و از افزايش قواي جنسي خود شكايت مي‌كنند. رفتارهاي جنسي از افكار و عواطف انسان‌ها تأثير مي‌پذيرند. ترس از حاملگي ناخواسته عامل سردمزاجي و بي‌ميلي در روابط زناشويي بسياري از زوج‌هاست. آنچه اهميت دارد اين است كه بايد براي عموم مرز ميان وازكتومي و اخته كردن مردان را روشن كرد. در اخته كردن، بيضه‌ها به‌طور كامل از بين مي‌روند و دو وظيفة طبيعي آنها، يعني توليد هورمون‌هاي جنسي مردانه و ساخت اسپرم، ديگر به انجام نمي‌رسد. با تخريب بيضه‌ها، خصوصيات ظاهري مردانه نيز همزمان با توقف توليد اسپرم از بين مي‌روند. اما در فرد وازكتومي شده، هورمون‌هاي مردانه از راه عروق به بدن مي‌رسد و بيضه سالم است. زوج‌هاي متقاضي وازكتومي بايد بدانند كه پس از اين عمل، مقدار مايع مني مرد همانند پيش از انجام وازكتومي است و از لحاظ خصوصيات ظاهري، يعني رنگ، بو و حجم آب نيز تغييري نخواهد كرد. در طي عمل وازكتومي، دستگاه ادراري آسيبي نخواهد ديد و احتمال ابتلا به سرطان پروستات در داوطلبان افزايش نخواهد يافت.»
برخي از مردان پس از وازكتومي دچار ناراحتي و تورم محل عمل مي‌شوند. عده‌اي نيز ممكن است دچار خونريزي، كبودشدگي يا عفونت بشوند. اما به‌ندرت مسئلة جدي و مشكل‌سازي به‌وجود مي‌آيد. توصيه مي‌شود كه داوطلبان در صورت تب در چهار هفتة اول پس از عمل، بخصوص يك هفتة اول، خونريزي يا خروج چرك از محل زخم، درد و تورمي كه قطع نشود يا تصور باردار شدن همسر به پزشك مراجعه كنند. دكتر جعفري رعايت نكاتي را در بهبود سريع‌تر محل جراحي مفيد مي‌داند: «حداقل تا دو روز از بيضه‌بند استفاده شود. محل جراحي در حين جوش خوردن زخم به‌هيچ‌وجه دست‌كاري نشود. در صورتي كه وازكتومي به روش كلاسيك يا قديمي انجام شده است، بايد يك هفته پس از عمل براي كشيدن بخيه‌ها به مركز انجام وازكتومي مراجعه كرد. در روش وازكتومي بدون تيغ جراحي، نيازي به كشيدن بخيه نيست و متقاضي مي‌تواند سه روز بعد از عمل، پانسمان روي زخم را بردارد و پانسمان مجدد هم ضرورتي ندارد.»

وازكتومي برگشت‌پذير است
مصطفي كاشاني 37 ساله است و همسر و پسر بزرگش را در سانحة رانندگي از دست داده است. او كه به علت اشتغال در كارخانة نساجي قادر به نگهداري دختر كوچكش نيست قصد ازدواج دارد. وي متقاضي عمل بازگشت وازكتومي است. كاشاني در مورد علت درخواست خود چنين توضيح مي‌دهد: «اولين آرزوي هر زن جوان در ‌آغوش گرفتن فرزندش است. اگر اين زن حس مادري را تجربه نكند، هرگز دختر مرا متعلق به خود نخواهد دانست.»
دكتر جعفري احتمال باروري دوباره را در چنين مواردي زياد مي‌داند. وي مي‌گويد: «دلايل مختلفي براي تقاضاي برگشت وازكتومي وجود دارد. ميزان بالاي طلاق، ازدواج‌هاي مكرر و مرگ همسر يا فرزند از شايع‌ترين اين علت‌ها هستند. بر طبق مطالعات انجام‌شده، در نهايت، 2 تا 6 درصد از مردان وازكتومي‌شده تقاضاي عمل برگشت را خواهند داشت. هشت سال پس از انجام عمل وازكتومي، احتمال موفقيت در عمل برگشت، يعني وجود مجدد اسپرم در مايع مني، 80 تا 90 درصد و ميزان وقوع بارداري 50 تا 60 درصد است. پيش از پيشرفت تكنيك‌هاي جراحي ميكروسكوپي، احتمال بارداري مجدد بين 15 تا 50 درصد بود. اما امروزه، با استفاده از جراحي ميكروسكوپي، اين احتمال افزايش قابل توجهي يافته است. شكست عمل برگشت به متغيرهاي مختلفي بستگي دارد، مانند وجود آنتي‌بادي ضد اسپرم و تنگي محل عبور. تجربة جراح نيز عامل بسيار مهمي در تعيين نتيجة عمل برگشت است.»
در مراكز مشاوره، هرگاه زن يا شوهر تمايل خود را به بچه‌دار شدن در آينده ابراز كند يا ازدواج در شرايط مساعد و ثابتي صورت نگرفته و متزلزل باشد، استفاده از اين روش جلوگيري از بارداري پيشنهاد نمي‌شود. به‌طور كلي، انتخاب وازكتومي از جانب مراجعان به شرايط هر يك از آنها بستگي دارد. به همين دليل استانداردي براي سن و تعداد فرزند متقاضيان تعيين نمي‌شود. اما به شرايطي مانند داشتن حداقل دو فرزند و سن بالاتر از دو سال براي فرزند دوم در مراكز بهداشتي توجه مي‌شود.

ممنوعيت انجام وازكتومي
به اعتقاد دكتر صدق‌آذر، براي روش وازكتومي بدون تيغ جراحي، هيچ ممنوعيتي وجود ندارد. وي مراجعه‌كنندگان را به چهار گروه تقسيم مي‌كند: «گروه اول مشكلي را ذكر نمي‌كنند و به‌راحتي عمل وازكتومي مي‌شوند. گروه دوم در پروندة پزشكي خود سابقة جراحي دارند، مثلاً براي رفع يك نقص آناتوميكي كوچك. اين افراد را با احتياط وازكتومي مي‌كنيم. گروه سوم دچار عفونت يا يك بيماري مردانه هستند. در مورد اين گروه نيز، پس از درمان كامل، عمل وازكتومي با فاصلة زماني مناسب انجام مي‌شود. گروه چهارم به دليل ابتلا به يك بيماري زمينه‌اي بايد در بيمارستان مجهز و در اتاق عمل وازكتومي شوند. مبتلايان به بيماري هموفيلي در اين گروه طبقه‌بندي مي‌شوند.»
جراحي ساده و بي‌خطر وازكتومي، در بسياري از كشورها، شيوه‌اي رايگان و مناسب براي تعداد زيادي از زوج‌هاي ميانسال است. تشخيص شرايط مناسب اقتصادي و خانوادگي براي بچه‌دار شدن و كسب آمادگي رواني ـ عاطفي لازم، تنها از عهدة دو شريك زندگي ساخته است. ترديدي نيست كه كودكانِ ناخواستة امروز مطرودان فرداي جامعة ما هستند

حاشيه نشيني و تنظيم خانواده

دكتر رضا رسولي[1]

چكيده

جمعيت ايران طي چند دهه گذشته، رشد شتاباني داشته است، به طوري كه در طول كمتر از دو دهه به طور باور نكردني جمعيت ايران بيش از دو برابر شد. انفجار جمعيت در ايران همراه با مسائلي همچون افزايش سريع شهرها، افزايش فقر، مشكل مسكن و مهاجرت بي رويه روستاييان به شهرها بوده است.

يكي از پيامدهاي اصلي رشد جمعيت، مهاجرت روستاييان به شهرها و سكونت در حاشيه شهرها در نهايت حاشيه نشيني و زاغه نشيني است و راه اصلي مقابله با رشد بي رويه جمعيت اجراي برنامه هاي تنظيم خانواده مي باشد.

هدف اصلي اين مقاله بررسي رابطه بين حاشيه نشين و تنظيم خانواده است و از آنجا كه بعد از سرشماري سال 1365 و مشاهده رشد 9/3 درصد جمعيت توسط مسئولين، برنامه هاي تنظيم خانواده به اجرا درآمد ولي اين مساله در روستاها و مناطق حاشيه نشين كــه تفكر سنتي در مورد باروري داشتند (هنوز هــم در بعضــي مـناطق مشاهده مي شود) به سختي قابل پذيرش بود. بنابراين هنوز شاهد باروري بالا در ميان حاشيه نشينان هستيم كه دلايل اصلي اين پديده را مي توان در موارد زير حستجو كرد:

ترجيح جنسي: معمولاً فرزند پسر براي خانوادهبيشتر قابل قبول است كه اين مساله مي تواند بر تعداد فرزندان خانوادهها بيفزايد.

احترام اجتماعي: معمولاً در مناطق حاشيه نشين مردان از احترام بيشتري برخوردارند ولي زماني كه زني حامله باشد به خاطر فرزندي كه مي خواهد به دنيا بياورد به او احترام مي گذارند، بنابراين زنان از اين مساله به خاطر احترامي كه برايشان در پي دارد استقبالمي كنند.

تأمين اجتماعي در دوران سالخوردگي نيز يكي ديگر از عوامل اصلي افزايش رشد جمعيت و عدم اجراي برنامه هاي تنظيم خانواده در بين خانواده هاي حاشيه نشين به خاطر مسائل اقتصادي مي باشد.

مرگ و مير فرزندان و پايين بودن سطح بهداشت باروري نيز از ديگر دلايل عدم استفاده از روش هاي تنظيم خانواده در بين حاشيه نشينان مي باشد.

از ديگر دلايل مي توان به رابطه بين تحصيلات و باروري اشاره كرد كه معمولاً با بالا رفتن تحصيلات، تعداد فرزندان كاهش مي يابد، ميزان تحصيلات زنان حاشيه نشين معمولاً در سطح پايين مي باشد، همچنين عدم دسترسي به مراكز بهداشتي نيز مي تواند از ديگر دلايل استفاده اندك از روش هاي جلوگيري از بارداري در ميان حاشيه نشينان باشد.

در مجموع، عوامل فوق الذكر باعث مي شود اجراي برنامه هاي تنظيم خانواده در حاشيه نشينان با استقبال كمي روبرو شود و در نتيجه باروري در سطح بالا قرار گيرد.

 

واژگان كليدي

انفجار جمعيت، افزايش شهرها، مشكل مسكن، مهاجرت روستائيان، مرگ و مير فرزندان

 

مقدمه

جمعيت ايران در طي هشت دهه اخير افزايش يافته، كه در نتيجه آن مسائل و مشكلاتي از قبيل رشد سريع جمعيت شهري، افزايش فقر در شهرها، دسترسي ناكافي به مسكن و خدمات اصلي شهري، شكاف عظيم ميان طبقات اجتماعي، بيگانگي شهروندان از هم توأم با انبوه مهاجرت از مناطق روستايي به مناطق شهري و سكونت در حاشيه شهرها باعث گسترش و تشديد بي رويه شهرنشيني و نهايتا ايجاد زاغه و مسكن غيرقانوني و نارسايي امكانات اصلي شهري در شهرها شده است.

طبق مندرجات نشريه جنبه هاي جمعيتي توسعه اجتماعي سازمان ملل متحد » Population aspects of social development«ايران طي سه دهه 60، 50، 40 ميلادي بدليل نرخ رشد 3 درصدي سالانه نيازمند حدود 6 در هزار جمعيت، ساخت و ساز مسكن بوده است در حاليكه طي مدت مذكور در حدود نصف اين تعداد (3/3 در هزار تا 6/3 در هزار) ساخته شده است بدين ترتيب تفاوت بارز بين عرضه و تقاضاي واحدهاي مسكوني موجب بروز مجموعه هاي نامتناسب در حاشيه شهرها گرديد كه حلبي آبادهاو حصيرآبادها نتيجه اين عدم توازن در توليد واحدهاي مسكوني بوده است.

مهاجرت از مناطق روستايي به مناطق شهري در ايران تقريبا به صورت مهاجرت درجه اي (مهاجرت از روستا به شهرهاي كوچك يا متوسط و حومه شهرهاي بزرگ و سپس به مراكز شهري بزرگتر) بوده است.

بدين طريق كه مهاجرين روستايي در اثر عوامل دافعه مناطق روستائي و جاذبه مناطق شهري به شهرها و سپس شهرهاي بزرگتر و قطب هاي صنعتي و اقتصادي مهاجرت مي نمايند. در نتيجه شهرنشيني به سرعت گسترش مي يابد.

نتايج سرشماري هاي انجام يافته در ايران نشان مي دهد كه در سال 1335 جمعيت شهري 4/31 درصد، در سال 1345 به ميزان 7/38 درصد، در سال 1355 به ميزان 47 درصد، در سال 1365 به ميزان 3/54 درصد و در سال 1375 به ميزان 65/61 درصد بوده است. نتايج سرشماري هاي فوق نشانگر آن است كه در طي 40 سال اخير نسبت جمعيت شهري ايران در مقايسه با سال 1335 به طور كلي وارونه شده است.

با توجه به هم ارز نبودن حدود تاثير عوامل گوناگون در افزايش جمعيت و گسترش شهرنشيني مشاهدات علمي حاكي است كه در مناطق شهري به ويژه در شهرهاي بزرگ حاشيه نشينان نقش بسزايي در افزايش جمعيت و مسائل و مشكلات شهري دارند. به عنوان مثال خانم هما آقا در تحقيقي تحت عنوان بررسي باروري در ايران،[2] و رابطه آن با شاخص هاي جمعيتي، اقتصادي و اجتماعي نتيجه گرفت كه مهاجرت روستاييان به شهرها باعث شده كه مناطق شهري ايران نيز از ميزان نسبتاً بالاي باروري برخوردار باشد. به عبارتي ديگر بالا بودن باروري در شهرها پيش از آنكه به خانواده هاي شهري مربوط شود در ارتباط با مهاجرين روستايي است. از طرفي ديگر مهاجرين روستايي به دليل پايين بودن درآمد در شهرها و گراني قيمت زمين حاشيه نشيني را در شهرها گسترش مي دهند. لذا در مقاله سعي شده كه به برخي مسائل و مشكلات تنظيم خانواده در مناطق حاشيه نشين با تاكيد بر برخي متغيرهاي اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي پرداخته شود.

 

تعريف مفاهيم

حاشيه نشين: شامل تمام كساني است كه در محدوده فضايي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي شهر حضور و سكونت دارند ولي نحوه اسكان ومعيشت آنها از جامعه شهري كاملاً متمايز است و در نتيجه با جامعه شهري هماهنگ نشده اند.

تنظيم خانواده: عبارت از روشهايي است كه به افراد يا زوجها كمك مي كند تا از طريق بكارگيري آنها از حاملگي هاي ناخواسته جلوگيري كنند و فرزندان را در زمان دلخواه بدنيا آورند و فاصله بين حاملگي را تنظيم كنند و تعداد فرزندان خود را به دلخواه تعيين نمايند.

باروري طبيعي: عبارت از تعداد فرزنداني است كه زنان در طول دوران بارداريشان به طور بالقوه بتوانند بدنيا بياورند.

 

ترجيح جنسي

تولد پسر در ايران، بويژه در مناطق روستايي، به دليل تأثير و تأثر خانواده از فرهنگ سنتي، نسبــــت به فرزند دختر مرجح است. نتايج طرح زاد و ولد اجرا شد ه توسط سازمان ثبت احوال كشور نشان داد كه تمايل به داشتن فرزند بيشتر در بين مادراني كه تمام فرزندانشان دختر بوده 92 درصد بوده است در حاليكه اين نسبت در بين مادران داراي فرزند پسر به هفتاد درصد پاسخگويان ذيربط تقليل يافته است. جالب توجه است اگر اضافه كنيم كه طبق نتايج همين بررسي تمايل به داشتن فرزند بيشتر در بين مادراني كه داراي 4 فرزند پسر بوده اند به 9/22 درصد آنها بالغ شده است در حاليكه در بين مادران داراي 4 فرزند دختر اين رقم 3/49 درصد بالغ شده است و نشان ميدهد كه حدود نصف اين گروه از زنان به اميد داشتن فرزند پسر عليرغم داشتن 4 فرزند باز هم مايل به بچه دار شدن و حاملگي بوده اند. اين بررسي نشان داد كه در عمق گرايش خانوادهها تحسين و رضايت از تولد فرزند پسر وجود دارد.

با افزايش شهرنشيني شدت اين امر هر چند كاهش يافته ولي هنوز هم تفاوت هايي قانوني، عملي و نظائر اين ها چون ارث، ديه، گواهي، شهادت و هويت فرزند پسر از مزاياي بيشتري برخوردار است.

اين تفاوت هاي اجتماعي به تقويت مباني ترجيح جنسيت در انتخاب فرزند كمك مي كند. بديهي است درمواردي كه والدين داراي فرزند دختر باشند تمايل به افزايش حاملگي وجود خواهد داشت همچنين هنگاميكه افزايش تعداد فرزندان پسر موجب مباهات است اين پديده تقويت مي شود.

 

احترام اجتماعي

همچنانكه گفته شد عليرغم تلاش ها و مساعي قابل توجهي كه براي حقوق زن و ارتقاء آن به سطح مرد در كشور صورت گرفته است، هنوز هم عدم تعادل بين زن و مرد وجود دارد. اما در مناطق حاشيه نشين به دليل تاثيرپذيري اكثر خانوادهها از مرد سالاري، زنان در هنگام بارداري بطور سنتي از نوعي احترام اجتماعي اطرافيان برخوردار مي باشند آيا اين وضعيت خود مشوق افزايش حاملگي است؟

 

تامين اجتماعي در دوران سالخوردگي

در مناطق حاشيه نشين به دليل فقر اقتصادي و پايين بودن آگاهي خانوادهها از مشكلات افزايش جمعيت، خانوادهها گرايش و تمايل زيادي به كثرت اولاد به عنوان پشتوانه مالــــي در هنگام پيري والدين و به اصطلاح عصاي دست دوران پيري دارندتا بدينوسيله زمينه تامين اجتماعي دوران سالخوردگي را بزعم خود فراهم آورده باشند. بر اساس نتايج آمار سالمندان[3] هنوز هم بخش قابل ملاحظه اي از مردم كشور فاقد پوشش تامين ايام سالخوردگي هستند (بيش از 47 درصد). اين در حاليست كه برخورداري از مزاياي فعلي تامين ايام سالخوردگي هم در سطحي نيست كه موجب بي نيازي سالمند از تكيه بر اعضاء جوانتر خانوادهباشد. نسبت مذكور قطعاً تغيير كرده است ولي بطور حتم باز هم تعداد افراد محروم از حمايت هاي اجتماعي قابل توجه است.

 

مرگ و مير و حاشيه نشيني

در مناطق حاشيه نشين عوامل گوناگوني از قبيل جاري بودن فاضلاب در سطح زمين، بهداشتي نبودن توالت و عدم استفاده از صابون، رطوبت شديد خانه ها، پايين بودن سطح بهداشت، تغذيه نامناسب مادران و كودكان، ازدواج هاي فاميلي، عدم رعايت نكات بهداشتي در دوران بارداري باعث مي گردد كه نسبت مرگ و مير كودكان در قياس با مناطق ديگر بيشتر باشد و مادران براي خنثي كردن اثر عوامل فوق اسلحه بارداري را برگزيده اند تا جاي مرگ و مير كودكان را با زاد و ولد بيشتر پر نمايند. تحقيقات انجام شده به نوعي موارد فوق را تاييد مي نمايد. به عنوان مثال خانم هما آقا در تحقيق خود به اين نتيجه دست يافت كه بالا بودن مرگ و مير در مناطق شهري كه داراي خصوصيات و ساختار روستايي هستند خود عامل موثري براي افزايش بارداري مي باشد چه عدم اطمينان به زنده ماندن بچه ها سبب ميشود كه خانوادهها طالب فرزندان بيشتر به علت مرگ و مير كودكان باشند.

 

تحصيلات و باروري

در مناطق حاشيه نشين به دليل اينكه اكثر زنان از سطح سواد پايين تري نسبت به زنان ساير مناطق شهري برخوردار هستند، لذا پايين بودن آگاهي و دانش نقش مؤثري در افزايش بارداري و مرگ و مير كودكان دارد. از طرفي ديگر در اين مناطق بدليل پايين بودن سطح آگاهي، تنظيم خانواده از شيوع و تداوم برنامه ريزي شده برخوردار نيست، در مقابل زنان تحصيل كرده به صورت انديشيده شده و عقلاني به امر تنظيم خانواده توجه مي كنند. و همين وضعيت موجب بروز تفاوت در سطح باروري آنها مي گردد.

جهت بررسي وجود همبستگي بين افزايش سطح تحصيلات مادران و كاهش تعداد فرزندان او ضريب همبستگي بين اين دو متغير در سه مقطع بين سالهاي 1370 و 1373 و 1380 محاسبه گرديد آمار سالهاي 1370 و 1373 به ترتيب از نتايج طرح زاد و ولد و طرح باروري سازمان ثبت احوال كشور و آمار سال 1380 از نتايج طرح اندازه گيري رشد جمعيت مركز آمار ايران اخذ گرديد.

جدول شماره 1: ميانگين تعداد فرزند برحسب سطح سواد مادر در آمارگيري مختلف

تحصيلات مادر	ميانگين تعداد فرزندان زنده
	كل كشور ـ 1370	كل كشور ـ 1373	كل كشور ـ 1380	استان تهران ـ 1370
بي سواد (0)	2/5	7/4	4/5	4/4
چهارم ابتدايي (4)	8/3	4/3	ـ	4/3
پنجم ابتدايي (5)	8/2	5/2	8/2	3/2
سيكل (8)	3/2	2/2	0/2	½
ديپلم (12)	2/1	9/1	6/1	7/1
بالاتر از ديپلم (14)	8/1	7/1	5/1	6/1
ضريب همبستگي	922/0-	919/0-	932/0-	918/0-

 

در جدول شماره 1 تفاوت ميانگين تعداد فرزندان بر حسب رده تحصيلي مادر در سال 1370 تهران برآورد شده است.

مرور اين جدول و نمودارهاي مربوطه (نمودارهاي شماره 1 تا 4) به وضوح وجود ارتباط بين تحصيلات و كاهش تعداد فرزند را نشان مي دهد.

 

(نمودار شماره 1 تا 4) آزمون وجود همبستگي بين اين دو متغير در مقاطع ياد شده همبستگي منفي بين تحصيلات و تعداد فرزندان را نشان داد كه به ترتيب زير بوده است.

 

نام طرح آماري	دستگاه مجري	سال اجرا	ضريب همبستگي
طرح زاد و ولد كل كشور	سازمان ثبت احوال كشور	1370	7/91
طرح آمارگيري از خصوصيات اجتماعي خانوارها	سازمان ثبت احوال كشور	1373	0/92
طرح زاد و ولد كل كشور	مركز آمار ايران	1380	2/93
طرح زاد وولد كل كشور تهران	سازمان ثبت احوال كشور	1370	9/91

 

همچنين آزمون T انجام شده در هر مورد معني دار بودن همبستگي را تائيد نمود.

اگر مناطقي چون، شهريار، دماوند، ساوجبلاغ و ورامين و نظائر اين ها را در رده مناطق حاشيه اي تهران بزرگ و محل رسوب اصلي حاشيه نشينان در نظر گيريم بر اساس نتايج طرح زاد و ولد سال 1370 سازمان ثبت احوال ميانگين تعداد فرزندان در شهرستان شهريار فعلي يا همان عليشاه و عوض (ال شهباز) قبلي به حدود 43 درصد بالغ مي گردد. به عبارت ديگر زنان شهرياري در مقايسه با زنان تهراني 43 درصد زاد و ولد بيشتر دارند اين در حاليست كه خود تهران نيز يك جامعه همگن محسوب نميشود و سطح باروري در مناطق حاشيه اي آن مانند مناطق 18 و 20 بالاتر از مناطق 1 و 2 است.

 

عدم دسترسي به مراكز بهداشتي و تنظيم خانواده در مناطق حاشيه نشين

به دليل اينكه مناطق حاشيه نشين در شهرهاي بزرگ معمولاً بر روي تپه ها، زمين هاي باتلاقي و نامناسب، ارزان قيمت، كه از لحاظ سكونت انساني مناسب نيستند گسترش يافته اند و همچنين به دليل محقر بودن منازل حاشيه نشينان و قرار گرفتن بر روي تپه، امكان ارائه خدمات آموزشي و بهداشتي بطور عام و تنظيم خانواده را بطور اخص با مشكلاتي مواجه نموده است. از طرفي ديگر در پاره اي موارد زنان حاشيه نشين به دليل محدوديت هاي خانوادگي و حاكميت مردان در خانوادهها، دسترسي زنان را به اين مراكز، تا حدودي با مشكل مواجه نموده است.

همچنين به دليل تفاوت فرهنگي كه بين زنان حاشيه نشين و كاركنان و بهورزان بهداشتي وجود دارد در پاره اي موارد پذيرش وسايل و روشهاي جلوگيري از بارداري در اين مناطق به كندي صورت مي گيرد. در اين مناطق اكثر زنان از قرص استفاده مي نمايند و استفاده از وسايلي مانند بستن لوله زن (توبكتومي) در حد پايين مي باشد.

 

فاصله گذاري بين مواليد

در جمعيت شناسي و مبحث مربوط به جمعيت هر چقدر فاصله بين مواليد طولاني تر باشد تعداد اولاد در خانوادهكمتر خواهد بود، در نهايت جامعه با افزايش جمعيت و مشكلات ناشي از آن روبرو نخواهد شد. در مناطق حاشيه اي شهرها بدليل تبعيت از زاد و ولد سنتي فاصله حاملگي ها كوتاه مي باشد. اين وضعيت در مواردي حتي به فواصل شش ماهه تقليل مي يابد كه در اصطلاح عوام به آن حاملگي شير به شير گفته مي شود بدين معني كه مادر قبل از اينكه فرصت اتمام دوره شيردهي به يك فرزند را پيدا كند حامله ميشود در اين قبيل حاملگي ها بحث تنظيم خانواده بهيچ وجه مطرح نمي شود و زنان از تمام پتانسيل طبيعي باروري خود استفاده مي كنند. پيامدهاي منفي اين رويه براي مادر و فرزند واضح است و در مواردي تا حد بروز خطر مرگ براي يكي يا هر دو آنها تشديد ميشود، اغلب اين قبيل مادران دچار كم خوني مزمن هستند و خانوادهكلاً منكر دخالت و برنامه ريزي خود در تنظيم تعداد عائله است.

 

آشنايي با وسايل و روشهاي جلوگيري از بارداري

در مناطق حاشيه نشين كه غالباً از مهاجرين روستايي تشكيل ميشود، زنان شناخت و آگاهي خود را نسبت به وسايل و روشهاي جلوگيري از بارداري را در وهله اول از طريق همسايگان و خويشاوندان نزديك كسب مي كنند. بر اساس نتايج طرح زاد و ولد از مجموع 19969 فقره زن مشمول نمونه گيري در جامعه روستائي حدود 7714 نفر كه به 6/38 درصد آنها بالغ مي گردد، كه با هيچ يك از روش هاي پيش گيري آشنائي نداشته اند. در ساير موارد نيز اين امر باعث مي شود كه در پاره اي موارد زنان نسبت به وسايل و روشهاي جلوگيري از بارداري شناخت ناقص داشته باشند و شناخت ناقص باعث مي شود كه زنان اين مناطق در صورت بروز يك عارضه خاص ناشي از استفاده از يك وسيله معين پيش گيري از باروري، از وسايل ديگر استفاده نكند و در نتيجه بارداري زنان در اين مناطق بيشتر مي باشد.

 

نتيجه گيري

مناطق حاشيه نشين در شهرها هر چند كه به صورت بي رويه، كنترل و سازماندهي نشده بوجود آمده است ولي از ديد اجتماعي ضروري است كه با شناخت مسايل و مشكلات حاشيه نشينان به طور عام و كنترل و تنظيم خانواده به طور خاص راه حل اساسي در ارتباط با رفع نيازهاي بهداشتي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي اين قشر عظيم كه بصورت بيمارگونه در شهرها بوجود آمده است جستجو و اعمال گردد. تا ضمن رفع مسايل و مشكلات فردي و خانوادگي به حل مسايل و مشكلات شهري هم تا حدودي مساعدت شود. از طرفي ديگر امروزه هر چند مسئولين به امر تنظيم خانواده دقت و توجه خاصي دارند، اما درمناطق حاشيه نشين به دلايل ساختار فرهنگي و اجتماعي و اقتصادي هنوز سطح باروري زنان در مقايسه با ساير زنان شهري از ميزان بالاتري برخوردار مي باشد كه اين امر در بلند مدت در گسترش حاشيه نشيني و افزايش مشكلات شهري نقش موثري خواهد داشت.

با توجه به موارد فوق ضروري است كه در صورت لزوم جهت حل مشكلات اجرايي تنظيم خانوادهدر اين مناطق از زنان با تجربه در وهله اول استفاده نمود و ديگر اينكه با كاهش دادن فاصله طبقاتي بين حاشيه نشينان و ساير طبقات شهري از لحاظ اقتصادي، و فرهنگي، اجتماعي بتوان گام موثري در زمينه جذب حاشيه نشينان در جامعه شهري برداشته شود.

 

پيشنهادات

1ـ تلاش مستمر براي تغيير نگرش والدين نسبت به فرزند دختر از طريق بالا بردن آگاهي و شناخت والدين و كاهش اهميت فرزند پسر در محيط هاي اجتماعي و خانوادگي

2ـ برقراري تساوي و برابري حقوق زن و مرد و حمايت اساسي و منطقي، قانوني از حقوق زنان

3ـ فعال نمودن خدمات سازمان هاي رفاهي چون سازمان تامين اجتماعي، بهزيستي و كميته امداد امام خميني (ره) براي حمايت از سالمندان و كاهش نقش احتمالي فرزند در برقراري تامين واقعي

4ـ ارائه جدي خدمات شهري و فعال نمودن نقش شهرداري ها در ساماندهي مناطق حاشيه نشين

5ـ فعال نمودن مراكز بهداشتي نسبت به بالا بردن آگاهي حاشيه نشينان به مضرات جاري بودن آب فاضلاب در سطح زمين و انجام اقدامات اساسي براي فاضلاب كشي در مناطق حاشيه نشين. و افزايش تلاش شهرداري ها و سازمان هاي آب وفاضلاب جهت گردآوري و تصفيه فاضلاب.

6ـ آگاه نمودن زنان از طريق رسانه هاي جمعي و بهورزان و كاركنان بهداشت و تنظيم خانواده به اينكه فاصله كوتاه بين حاملگي و بارداري، سلامت كودكان و مادران را به خطر مي اندازد.

7ـ بالا بردن آگاهي خانواده ها در مورد خطرات ازدواج و بارداري در سنين زير 18 سال

8ـ شناخت بيشتر عوامل موثر بر باروري (نظير تحصيلات) و استفاده از آن ها در تنظيم خانواده